جشن (عید ) چهارشنبه سوری

 

ایرانیان باستان دیدگاهی نیک درباره ی آتش داشتند و به نظر می رسد با جشن هایی مانند جشن سوری به استقبال نوروز که یکی از نیک ترین و بهترین آیین هاست می رفتند. ایشان با روشن کردن آتش بالای بام خود، نوعی پیروزی نور را بر تاریکی به نمایش می گذاشتند.

اما بدبختانه امروز از این جشن نیک جز نامی زشت باقی نمانده و با خرافات آمیخته شده است. عجیب آنکه این روز ها این جشن ایرانی با ابزاری که بیشتر ساخت کشور چین هستند برگزار می شود!!!

در ادامه به توضیحاتی درباره ی این جشن در ایران باستان و همچنین بررسی فلسفه ی آتش در دین زرتشتی می پردازیم.

 

از «تیر شید» تا «تیر روز»

قبل از آنکه به بررسی آنچه پژوهشگران درباره چهارشنبه سوری گفته اند بپردازیم، علاقه مندم آنچه برایم شگفت انگیز می نمود را بیان کنم:

 

امروز مردم ما با چهارشنبه سوری به استقبال نوروز می روند و با سیزده به در به صورت رسمی به جشن های نوروزی پایان می دهند. بعید نیست که همین دیدگاه باعث بوجود آمدن این جشن ها شده باشد و جالب آنکه هر دو جشن با تیر ارتباط دارند.

می دانیم که در گاهشماری ایرانی هر روز ماه نام خاصی داشته است و روز سیزدهم هر ماه را تیر روز می نامیدند. پس سیزده فروردین که مشهور به سیزده به در است با تیر ارتباط پیدا می کند و در تیر روز قرار دارد.

 

برخی از پژوهشگران معتقدند در دوران کهن - شاید قبل از آنکه گاهشماری ایرانی بر اساس روزهای ماه شکل گیرد - روزهای هفته هم مورد توجه آریایی ها بوده است و نام روزهای هفته اروپایی یادگاری از همان دوران است.

 

یک شنبه - مهر شید (Sunday)

دو شنبه - ماه شید (Monday)

سه شنبه - بهرام شید (Tuesday)

چهارشنبه - تیر شید (Wednesday)

پنجشنبه - اورمزد شید (Thursday)

آدینه - ناهید شید (Friday)

شنبه - کیوان شید (Saturday)

 

مشاهده می کنیم که چهار شنبه هم با تیر پیوند دارد و نامش تیر شید بوده است.

پس ما در تیر شید به استقبال نوروز می رویم و در تیر روز جشن های نوروزی را پایان می دهیم. یعنی جشن های نوروزی از تیر شید تا تیر روز برگزار می شود. تیر نمادی از رحمت خداوند است و رحمت الهی در نوروز به اوج می رسد.

هرچند منابع کافی و دقیقی برای اثبات این موضوع از نظر تاریخی وجود ندارد اما می توانیم از این اتفاق زیبا بهره ببریم و با سازمان دهی این جشن ها که امروز در میان مردم جای دارند، علاوه بر ایجاد زمانی شاد و مفید برای مردم، اندیشه های پاک و زیبایی را رواج دهیم و از تحریف همه جانبه جشن های باستانی جلوگیری کنیم.

 

جشن چهارشنبه سوری

 

درباره ی اینکه جشن سوری دقیقاً در کدام روز گرامی داشته می شده است اطلاعات درستی به دست نیامده است.

اما از شواهد بر می آید که این جشن نزدیک به نوروز برگزار می شده است. گفته می شود این جشن قبل از اسلام در پنج روز پایان سال که مشهور به پنجه بود، برگزار می شد.

می دانیم هر سال  ٣۶۵ روز دارد ولی برخی معتقدند در گاهشماری باستانی ایران، ١٢ ماهِ ٣٠ روزه وجود داشته است(یعنی ٣۶٠ روز) و به ۵ روز باقیمانده سال پنجه، پنجک، یا خمسه مسترقه، می گفتند. این پنج روز را خمسه مسترقه نامند از آن جهت که در هیچ یک از ماه ها حساب نمی شوند.

از آنجایی که  چهارشنبه سوری بر خلاف دیگر جشن ها که بر اساس روزهای ماه بوده اند، بر اساس روزهای ماه نیست، احتمال قرار داشتن این جشن در پنجه قوت می گیرد.

 

چهارشنبه و جشن سوری

یکی از نظریه هایی که درباره چهارشنبه سوری بیان می شود، آن است که ایرانیان بعد از اسلام برای آنکه بدون مشکل بتوانند جشن سوری را برگزار کنند؛ چهارشنبه که برای اعراب منحوس بوده است را بهانه قرار دادند تا این جشن را گرامی بدارند (که البته این موضوع مخالفان زیادی هم دارد). 

 

معنای سور

سوری به معنای سرخی – سرخ رنگ مانند گل و شراب - و سور به معنای عیش و سرور و شادمانی است. همچنین می توان گفت به معنی بارو شهر و بام بلند و دیوار دور شهر است.

ایرانیان باستان با روشن کردن آتش بالای بام خود، نوعی پیروزی نور را بر تاریکی به نمایش می گذاشتند.

 

آتش پاک کننده

آتش را از آن جهت روشن می کردند که معتقد بودند تمام بدیها و سیاهی ها درآتش افکنده و می سوزاندند و از روی آتش می پریدند و می گفتند « سرخی تو از من زردی من از تو ».

این طور زمانی شاد برای نیاکان ما رقم می خورد.

با توجه به اینکه یکی از دیدگاه های زرتشتیان درباره ی نوروز مربوط به فَروَهر های گذشتگان پاک و پارسا است که در اول سال به زمین فرود می آیند، ایرانیان باستان تمام ناپاکی ها را از بین می بردند تا فروهر های گذشتگان خشنود باشند.

(فروهر یا فره وشی یکی از نیرو های مقدس و معنوی انسان در هیکل او داخل شده او را رشد و ترقی داده و نگاهداری می کند و پس از مرگ انسان دیگر باره با همان پاکی و تقدس اولی بجای خود باز می گردد.)

 بسیاری از پژوهشگران این نشان را نمادی از فَروَهَر می دانند

 

برخی از آیین ها

برخی از آیین ها از برگزاری جشن ها نقل شده است که به نظر می رسد به جشن سوری ارتباط داشته باشد.

در زمان هخامنشیان خرمنی از آتش را به سه کوپه تقسیم می کردند و با همان روش از روی سه آتش به نام : «آسمان» ، «آذر» و «آبان» که نام سه فرشته مقرب خدا هستند می پریدند. پس از آن آتش به هفت قسمت تقسیم شد و به نام هفت امشاسپند (فرشته مقرب) از روی آنها می پریدند.

آجیل مشگل گشا که از هفت نوع میوه خشک تهیه می شده، در شب چهارشنبه سوری ضروری بود که هر خانواده باید آن را تهیه می کرد و به نام هفت امشاسپند در سفره چهارشنبه سوری می گذاشت.

 

افسانه ها و اسطوره ها

داستان سیاوش و سودابه در شاهنامه حاکی از پاکدامنی این جوان زیبای ایرانی است. بی گناهی سیاوش به اثبات می رسد و این جوان بزرگوار، سودابه را می بخشد.

 

پایان این داستان با جشن و شادی همراه است و برخی از پژوهشگران معتقدند جشن سوری که امروز با نام چهارشنبه سوری می شناسیم ریشه در این افسانه دارد.

می آورد و رامشگران را بخواند/ همه کام ها با سیاوش براند

سه روز اندر آن سور می در کشید / نبد بر در گنج بند و کلید

 

شاید پریدن از آتش هم باز مانده ای از رسوم باستانی ایران باشد و اشاره به حکایت سیاوش دارد. هرچند برخی معتقدند پریدن از روی آتش بی احترامی به آتش است و این کار را بی ارتباط به فرهنگ ایرانی و همچنین آیین زرتشتی می دانند.

 

فلسفه آتش در دین زرتشت

همانطور که می دانید، هفت از نظر ایرانیان باستان بسیار نیک شمرده می شده است.

دیدگاه های زرتشتیان به آتش هم در هفت جمله خلاصه می شود.

 

زرتشت با انتخاب آتش به عنوان سمبل کیش خود از پیروان خود خواسته است که :

 

١ - مثل آتش پاک و درخشان باشند.

 

٢ - همانطوری که شعله های آتش به سوی بالا زبانه می کشند، پیروان دین هم به سوی بالا، به سوی روحانیت، به سوی انسانیت و بالاخره به سوی ترقی و تعالی پیشروی کنند.

 

٣ - همانطوری که شعله های آتش هرگز به سوی پایین جذب نمی شوند، آنها هم سعی کنند مجذوب خواهشهای پست نفسانی نشوند و همیشه آمال بزرگ معنوی را در نظر داشته باشند.

 

۴ - همانطور که آتش ناپاک را پاک می کند و خود آلوده نمی شود، آنها هم با بدی بستیزند بی آنکه خود را آلوده بدیها کنند.

 

۵ - همانطوری که از اخگر می توان آتشی برافروخت، با روح و فکر یک انسان نیکوکار، روانهای بی شماری پاک و منزه خواهد شد.

 

۶ - آتش با هرچه تماس بگیرد آن را مثل خود شفاف و درخشان می کند، فرد زرتشتی نیز باید پس از برخوردار شدن از فروغ دانش و بینش، دیگران را از فروغ نیکی بهره مند سازد.

 

٧ - همانطوری که آتش فعال و بیقرار است و تا پایان عمر حتی لحظه ای از کوشش باز نمی ایستد، انسان هم باید، مانند آتش فعال باشد و از کار و کوشش باز نایستد.

 

اما آتشی که درون آدمی را از آلودگی پاک می کند جز اشا (راستی) نیست که از راه اصول سه گانه هومَت (اندیشه نیک) هوخت (گفتار نیک) هُوَرِشت (کردار نیک) به دست می آید.

---

---

بن مایه و یاری نامه ها : پردیس اهورا

عبدالعظیم رضایی. اصل و نسب و دین های ایرانیان باستان. چاپ ششم، تهران: دُر، ۱۳۸۱، ISBN 964-6786-14-6.

تونی آلن، چارلز فیلیپس، مایکل کریگان. مشاور: دکتر وستا سرخوش کریتس. مترجمان: زهره هدایتی، رامین کریمیان.سرور دانای آسمان. چاپ نخست. تهران: نشرنی، ١٣٨۴ . ISBN 964-312-796-6.

مجله موفقیت